Cùng với ấn
tượng về những khu tập thể xuống cấp trước đây, nhiều ý kiến chuyên gia trong
và ngoài nước cho rằng bản thân thị trường nhà ở xã hội hiện nay cũng còn mang
nhiều màu sắc bao cấp.
Câu chuyện về các khu
chung cư cũ một lần nữa được nhắc lại tại hội thảo về nhà xã hội tại Việt Nam
và các bài học quốc tế, do Ngân hàng Thế giới và Bộ Xây dựng tổ chức ngày 12/3.
Nhiều chuyên gia nhớ lại, thời bao cấp, để được phân nhà, đối tượng xét duyệt
cần một loạt "chỉ tiêu". Nhưng rồi sau hàng chục năm, những khu tập
thể cũ xập xệ tại nhiều thành phố lớn như Hà Nội, Thanh Hoá, Hải Phòng…
lại là nỗi ám ảnh của nhiều người.
Đây không phải lần đầu tiên câu chuyện này được nhắc tới khi cơ quan chức
năng mổ xẻ các chính sách nhà xã hội. Cách đây vài năm, khi những dự án này
được giới thiệu đến các địa phương, nhiều lãnh đạo tỉnh vẫn tỏ ra nghi ngại bởi
cho rằng người dân địa phương vẫn còn ấn tượng xấu với những khối nhà xập xệ,
xuống cấp trước đây.
Ảnh minh họa
“Bài học từ bao cấp Việt
Nam đã thấy quá rõ rồi. Cần vận dụng thế nào để mọi người tiếp cận được nhà xã
hội nhưng tránh màu sắc bao cấp”, ông Nguyễn Quang, đại diện Tổ chức Định cư
con người Liên hiệp quốc (UN-Habitat) nói.
Chia sẻ
nhận định này, bà Victoria Kwakwa - Giám đốc Ngân hàng Thế giới tại Việt Nam
(World Bank) nhìn nhận, mặc dù Chính phủ đang nỗ lực cải cách, song nhà ở xã
hội vẫn còn gặp nhiều thách thức. Nhà cao cấp dư cung nhưng khu vực giá rẻ, có
chất lượng lại thiếu, cho thấy sự thất bại của thị trường bất động sản.
Theo bà Victoria Kwakwa,
tốc độ đô thị hoá của Việt Nam rất nhanh tạo ra nhiều nhu cầu mới về nhà ở,
khiến doanh nghiệp có điều kiện để phát triển nhiều dự án. Tuy nhiên, thị tường
lại gặp phải thách thức là có tới 40% dân số thu nhập dưới mức trung bình. “Bởi
vậy, vai trò của Chính phủ là phải đảm bảo sân chơi công bằng cho cả những
doanh nghiệp cũng như người dân tham gia”, lãnh đạo World Bank thẳng thắn.
Số liệu từ cục Quản lý Nhà và Thị trường bất động sản cho thấy, từ năm
1999, quỹ nhà cả nước khoảng 700 triệu m2, tương đương 9,6 m2 cho một đầu
người. Mười năm sau, quỹ nhà đã tăng gấp đôi, diện tích bình quân hơn 16
m2. Như vậy, trong hơn 10 năm, quỹ nhà ở đã tăng, nhưng nguồn cung nhà xã hội
vẫn thiếu.
Tại hội thảo, một số
doanh nghiệp trong nước cho rằng, để nhà xã hội đến được với người dân thì giá
phải rẻ. Chính phủ phải có chính sách về đất đai, hỗ trợ tiền sử dụng đất, hỗ
trợ vốn, đẩy nhanh thủ tục để tiết kiệm chi phí cho doanh nghiệp nhằm kéo giá
nhà trong nước xuống. Doanh nghiệp kỳ vọng Bộ Xây dựng hỗ trợ về mặt công nghệ,
đồng thời đưa ra mô hình mẫu nhà xã hội trên khoảng diện tích 1.000-2.000 m2 để
họ có thể áp dụng. Doanh nghiệp cũng cho biết cần một cơ chế song phẳng, thắng
thắn, công bằng tránh "mang tiếng" được bao cấp.
Phát biểu tại diễn đàn,
Thứ trưởng Bộ Xây dựng Nguyễn Trần Nam cho rằng các ý kiến không cần quá quan
ngại về chuyện bao cấp, bởi khác với trước đây, Nhà nước hiện không bỏ tiền đầu
tư mà chỉ hỗ trợ thông qua chính sách như tiền sử dụng đất, giảm thuế VAT đầu
ra…
Thừa nhận khiếm khuyết
của thị trường bất động sản là tập trung quá nhiều nhà cao cấp, trong khi sản
phẩm cho người nghèo, thu nhập thấp lại quá ít, song Thứ trưởng Bộ Xây dựng cho
rằng chủ trương chung hiện là giải quyết vấn đề nhà ở thông qua thị trường.
“Không thể bỏ rơi hay bỏ quên người thu nhập thấp. Bộ Xây dựng khẳng định ko
tách rời người nghèo ra khỏi cộng đồng”, ông Nam nói.
Theo đại diện Bộ Xây
dựng, điều khó trong việc xác định đối tượng được mua nhà xã hội là kiểm chứng
thu nhập thưc sự của người dân, điều mà cả Bộ Công Thương, Tài chính cũng
chưa làm được. Tuy nhiên theo Thứ trưởng, chuyện mua đi bán lại khó xảy ra, bởi
thực tế, nhà ở xã hội đã được “bít” hết khả năng sinh lời: “Mua cái nhà mà đợi
10 năm hay sắp tới là 5 năm rồi mới bán để kiếm lời thì gáo dài hơn
chuôi", ông Nam nói. Ngoài ra, Thứ trưởng Bộ Xây dựng khẳng định, còn sự
kiểm soát từ cơ quan chủ quản, chính quyền địa phương... nên không lo chuyện
bán đi để hưởng chênh lệch từ nhà xã hội.
Tại hội thảo, nhiều chuyên gia cũng cho rằng để phát triển nhà xã hội, Việt
Nam cần học tập thêm kinh nghiệm bên ngoài. Đưa ra kinh nghiệm từ Brazil,
đất nước từng thiếu hụt 7 triệu căn hộ, tương đương 20% quỹ nhà cả nước, ông
Sameh Naguib Wahba, Giám đốc Ban phát triển đô thị Ngân hàng Thế giới cho hay,
bí quyết ở chỗ nước này không chỉ hỗ trợ nhà ở mà còn dạy nghề tại chỗ để tăng
thu nhập cho người lao động. “Một khi có việc làm và thu nhập ổn định, Nhà nước
sẽ hỗ trợ các khoản vay ưu đãi đến 90% giá trị căn hộ. Ở Brazil, việc cấp phép
xây dựng nhà ở xã hội chỉ trong vòng 15 ngày”, ông Sameh Naguib Wahba cho hay.
Ngoài ra, các công ty
xây dựng nhà ở xã hội tại Brazil cũng hầu như không phải chịu rủi ro về chính
sách mà chỉ tính toán việc xây dựng các căn hộ phù hợp với điều kiện sống và
khả năng tài chính của người có thu nhập thấp. Chính phủ nước này cũng kết hợp chương
trình phát triển nhà ở xã hội với các chương trình cải tạo đô thị, xây dựng cơ
sở hạ tầng...
